Istorija srpskog nakita
Balkan, ta velika raskrsnica Evrope, a posebno Srbija kao njegov središnji deo, oduvek su bili pod velikim uticajem drugih naroda i kultura, što se naravno odražavalo i na umetnost i izradu nakita uopšte. Od Rimskog carstva preko Vizantije, Turske imperije i Austrougarske, materijali i načini izrade nakita su se menjali i prilagođavali shodno trenutnom društvenom sistemu i epohi.
U IX i X veku srpske zanatlije počinju da grade sopstveni stil, koji se u XI veku prepliće sa vizantijskim uticajima čime je ponovo uspostavljena veza sa antičkim nasleđem. Staro raško zlatarstvo, u periodu pre Nemanjića, karakteriše izrada skupocenog nakita po ugledu na vizantijski. Za razliku od originala, srpske zanatlije su u izradi nakita koristili tehniku livenja umesto filigrana i granulacije što se odražavalo na kvalitet krajnjeg proizvoda ali je zadržavan karakterističan oblik vizantijskog nakita.
Do XV veka, srpski zlatarski esnaf je već dobro organizovan, a izrada i trgovina zlatom i srebrom stavljena je pod kontrolu države. Na napredak zlatarskog zanata posebno je uticao proces eksploatacije rudnih bogatstva i najkvalitetnije srebrne rude tog vremena u Evropi. U pitanju je "glamsko srebro" koje je u sebi sadržavalo izuzetno velik procenat zlata. Izrađivan je nakit visokog kvaliteta kao što su vlastelinski pojasevi, krune, skiptari i vladarski krstovi. Najveći deo ovog nakita je opljačkan i uništen, dok su neki sitniji komadi kao što su prstenje, minđuše, narukvice sačuvani.
O raskošnoj lepoti ovog nakita, svedoče freske na srpskim srednjevekovnim manastirima na kojima su prikazani vladari i vlastela. Bogata gospoda nosila su nakit ukrašen biserima, rubinima i smaragdima. Veoma je popularno i drago kamenje kao što je safir, rubin, tirkiz, a pre svega plavi safir kojim se simbolizuju hrišćanske vrline i pripisuju magična dejstva.
Srpski nakit za vreme dinastije Nemanjića
U srpske zemlje neprestano stižu majstori zlatarstva, od kojih neki rade samo za sprske vladare. Imati ličnog zlatara na dvoru u tom periodu bila je stvar prestiža. Majstori iz Venecije, Dubrovnika, Kotora, Konstantinopolja donose sa sobom svoje tekovine što zajedno sa nakitom koji je stizao kao poklon srpskim vladarima, utiče na stilove i način izrade nakita.
Dinastija Nemanjića, posebno kralj Milutin voleli su raskoš i nakit. Na dvoru kralja Milutina jelo se iz srebrnih posuda, a on sam nosio je odeću prošivenu zlatom i dragim kamenjem, uključuju i zlatne papuče. Srpski nakit ovog vremena odlikuje vizantijski i romansko-gotski stil. Izdvaja se po karakterističnom izgledu, obliku i motivima dok su tehnike izrade uglavnom iste kao i ranije. Dominiraju cvetni i životinjski motivi koji oblikuju i formiraju specifični srpski stil (ad modum slavicum).
Sa prodorom Turaka, iako vizantijsko nasleđe u izradi nakita ostaje i dalje dominanto zbog svojih sličnosti sa orijentalnim elementima, dolazi do pada kvaliteta u izradi nakita. Skupoceno kamenje zamenjuje se poludragim kamenjem ili običnim staklom, odajući tako utisak blede kopije nekadašnje raskoši.
Industrijalizacija nakita
Raspadom srpske srednjevekovne države i povlačenjem srpske vlastele u južnu Ugarsku osnivaju se novi gradovi i zanatski centri gde zlatarstvo doživljavaju svojevrsni procvat pod uticajem novih metoda i načina izrade. Sa druge strane, u osiromašenoj srpskoj državi pod turskom vlašću, zlatarski zanat se okreće izradi predmeta za potrebe crkve, posebno nakon obnove Pećke patrijaršije.
U XVII veku dolazi do formiranja dva centra za izradu nakita: hercegovački i beogradski, dok je na jugu Srbije sedište zlatarstva u Novom Pazaru i Prizrenu. Kreće se sa masovnom proizvodnjom nakita koji prati stare oblike. U modi su zrakaste, lunulaste i jagodste minđuše, dok se prstenje uglavnom izrađuje od srebra i bakra. Tursko-austrijski ratovi upliću barokni stil u izradu nakita. Dominiraju ornamentni i dekorativni ukrasi, kvalitet i estetika u izradi nakita opadaju, sa jedva vidljivim tragovima nekadašnjih srednjevekovnih uzora. Srpski majstori uglavnom oponašaju i kopiraju nakit koji se uvozi iz Beča, Pariza, Pešte.
Kraj XVIII veka označava i kraj starog srpkog nakita, a tokom XIX veka u Srbiji dolazi do industrijalizacije nakita.